दीर्घ सन्धि की परिभाषा व उदाहरण Dirgh sandhi in sanskrit

दीर्घ सन्धि की परिभाषा व उदाहरण Dirgh sandhi in sanskrit

 

दीर्घ संधि की परिभाषा:- दीर्घ स्वर – अ आ इ ई उ ऊ और ऋ के बाद ह्रस्व अथवा दीर्घ स्वर – अ आ इ ई उ ऊ ओर ऋ स्वर आ जाए तो दोनों मिलकर दीर्घ आ ई ऊ और ऋ हो जाते है। इस मिलने से बनने वाली संधि ”दीर्घ स्वर संधि” कहलाती है।

दीर्घ स्वर संधि के कुल 12 नियम है

(1) अ + आ = आ

(2) आ + अ = आ

(3) अ + अ = आ

(4) आ + आ = आ

(5) इ + इ = ई

(6) ई + इ = ई

(7) ई + ई = ई

(8) इ + ई = ई

(9) उ + उ = ऊ

(10) ऊ + उ = ऊ

(11) उ + ऊ = ऊ

(12) ऊ + ऊ = ऊ

dirgha sandhi ke udaharan

Dirgha sandhi में (अ + अ = आ ) के उदाहरण :-

मत + अनुसार मतानुसार

वेद + अंत वेदांत

परम + अर्थ परमार्थ

धर्म + अधर्म धर्माधर्म

सत्य + अर्थ सत्यार्थ

अन्न + अभाव अन्नाभाव

धर्म + अर्थ धर्मार्थ

स्व + अर्थी स्वार्थी

शास्त्र + अस्त्र = शास्त्रास्त्र

वेद + अंत = वेदान्त

गव + अक्ष = गवाक्ष

सुषुप्त + अवस्था = सुषुप्तावस्था

अभय + अरण्य = अभयारण्य

शिव + अयन = शिवायन

स्व + अभिमान = स्वाभिमान

अन्य + अन्य = अन्यान्य

धर्म + अर्थ = धर्मार्थ

मत + अनुसार मतानुसार

देव + अर्चन देवार्चन

अंध + अनुगामी = अंधानुगामी

स्व + अनुभूत = स्वानुभूत

राम + अवतार = रामावतार

शास्त्र + अर्थ = शास्त्रार्थ

शरण + अर्थी = शरणार्थी

ऊह + अपोह = ऊहापोह

मुख + अपेक्षी = मुखापेक्षी

अर + अवली = अरावली

विकल + अंग = विकलांग

न्यून + अधिक = न्यूनाधिक

काम + अयनी = कामायनी

मुर + अरि = मुरारि

स + अवधान = सावधान

नयन + अंबु = नयनांबु

मध्य + अह्न = मध्याह्न

अक्ष + अंश = अक्षांश

शोक + अन्वित = शोकान्वित

विचार + अधीन = विचाराधीन

अधिक + अधिक = अधिकाधिक

हिम + अंशु = हिमांशु

प्राप्त + अंक = प्राप्तांक

आत्म + अवलोकन = आत्मावलोकन

पद + अवनत = पदावनत

शत + अंश = शतांश

दाव + अनल = दावानल

काम + अग्नि = कामाग्नि

उत्तम + अंग = उत्तमांग

दाव + अग्नि = दावाग्नि

देह + अंत = देहान्त

अपर + अहन् = अपराह्न

परम + अर्थ = परमार्थ

स्व + अधीन = स्वाधीन

देव + अर्चन = देवार्चन

मत + अनुसार = मतानुसार

भाव + अर्थ = भावार्थ

कर्म + अर्थ = कर्मार्थ

युग + अंत = युगांत

पद + अर्थ = पदार्थ

अर्ध + अंश = अर्धांश

स + अवयव = सावयव

मत + अंतर = मतांतर

सत्य + अर्थी = सत्यार्थी

देश + अटन = देशाटन

शश + अंक = शशांक

हिम + अद्रि = हिमाद्रि

नव + अंकुर = नवांकुर

जन्म + अन्तर = जन्मान्तर

उत्तर + अर्द्ध = उत्तरार्द्ध

अस्त + अचल = अस्ताचल

नयन + अभिराम = नयनाभिराम

मध्य + अवधि = मध्यावधि

पूर्व + अर्द्ध = पूर्वार्द्ध

रस + अनुभूति = रसानुभूति

जठर + अग्नि = जठराग्नि

दीप + अवली = दीपावली

छिद्र + अन्वेषी = छिद्रान्वेषी

पूर्ण + अंक = पूर्णांक

दीप + अंजलि = दीपांजलि

पुण्डरीक + अक्ष = पुण्डरीकाक्ष

deergha sandhi examples in hindi

Dirgha sandhi में (अ + आ = आ) के उदाहरण :-

शिव + आलय शिवालय

नव + आगत नवागत

सत्य + आग्रह सत्याग्रह

धर्म + आत्मा धर्मात्मा

परम + आनंद परमानंद

शाक + आहारी = शाकाहारी

फल + आहार = फलाहार

गज + आनन गजानन

देव + आलय देवालय

देव + आगमन देवागमन

रत्न + आकर रत्नाकर

न्याय + आलय = न्यायालय

परम + आत्मा = परमात्मा

पुस्तक + आलय = पुस्तकालय

सत्य + आनंद = सत्यानन्द

नित्य + आनंद = नित्यानंद

कुश + आसन = कुशासन

हिम + आलय हिमालय

दीप + आधार = दीपाधार

विजय + आकांक्षी = विजयाकांक्षी

विशाल + आकाय = विशालाकाय

धर्म + आत्मा = धर्मात्मा

रत्न + आकर = रत्नाकर

परम + आनंद = परमानंद

परम + आवश्यक = परमावश्यक

स + आनंद = सानंद

राम + आश्रय = रामाश्रय

राम + आज्ञा = रामाज्ञा

शिव + आलय = शिवालय

सचिव + आलय = सचिवालय

उच्च + आशय = उच्चाशय

देव + आलय = देवालय

छात्र + आलय = छात्रालय

भोजन + आलय = भोजनालय

देव + आगमन = देवागमन

शस्त्र + आगार = शस्त्रागार

स्नेह + आकांक्षी = स्नेहाकांक्षी

विस्मय + आदि = विस्मयादि

सह + आयक = सहायक

पंच + आयत = पंचायत

मयूर + आकृति = मयूराकृति

जन + आकीर्ण = जनाकीर्ण

विरह + आकुल = विरहाकुल

विवाद + आस्पद = विवादास्पद

भय + आक्रान्त = भयाक्रांत

सौभाग्य + आकांक्षिणी = सौभाग्याकांक्षिणी

हास्य + आस्पद = हास्यास्पद

कुसुम + आकर = कुसुमाकर

पघ + आत्मक = पघात्मक

पुण्य + आत्मा = पुण्यात्मा

वज्र + आघात = वज्राघात

अरण्य + आच्छादित = अरण्याच्छादित

चरण + आयुध = चरणायुध

गमन + आगमन = गमनागमन

मेघ + आलय = मेघालय

कृप + आचार्य = कृपाचार्य

दूत + आवास = दूतावास

द्रोण + आचार्य = द्रोणाचार्य

पत्र + आचार = पत्राचार

तुषार + आवृत = तुषारावृत

नख + आयुध = नखायुध

पद्म + आकर = पद्माकर

पघ + आत्मक = पघात्मक

द्राक्षा + अवलेह = द्राक्षावलेह

रेखा + अंश = रेखांश

आज्ञा + अनुपालन = आज्ञानुपालन

रेखा + अंकित = रेखांकित

सीमा + अंकित = सीमांकित

परा + अस्त = परास्त

मुक्त्ता + अवली = मुक्त्तावली

dirgh sandhi examples in hindi

Dirgha sandhi में ( आ + अ = आ ) के उदाहरण :-

सीमा + अंत सीमांत

द्राक्षा + अरिष्ट = द्राक्षारिष्ट

विघा + अभ्यास = विघाभ्यास

विघा + अनुराग = विघानुराग

करुणा + अवतार = करुणावतार

आज्ञा + अनुसार = आज्ञानुसार

पुरा + अवशेष = पुरावशेष

रचना + अवली = रचनावली

ब्रह्मा + अंड = ब्रह्माण्ड

रेखा + अंकित रेखांकित

सेवा + अर्थ सेवार्थ

शिक्षा + अर्थी शिक्षार्थी

विद्या + अर्थी विद्यार्थी

रेखा + अंश रेखांश

परीक्षा + अर्थी परीक्षार्थी

दिशा + अंतर दिशांतर

यथा + अर्थ यथार्थ

दीक्षा + अंत दीक्षांत

विघा + अग्र =विघाग्र

द्वारिका + अधीश = द्वारिकाधीश

सेवा + अर्थ = सेवार्थ

सत्ता + अंतरण = सत्तांतरण

कविता + अवली = कवितावली

करुणा + अमृत = करुणामृत

मालविका + अग्निमित्र = मालविकाग्निमित्र

दन्त + अवली = दन्तावली

आत्मा + अवलम्बन = आत्मावलम्बन

प्रजा + अर्थ = प्रजार्थ

भाषा + अंतर = भाषांतर

सुधा + अंशु = सुधांशु

दिशा + अंतर = दिशांतर

विघा + अभ्यास = विघाभ्यास

यथा + अर्थ = यथार्थ

dirgh sandhi ke 10 udaharan

Dirgha sandhi में ( आ + आ = आ) के उदाहरण :-

दया + आनंद दयानन्द

वार्ता + आलाप = वार्तालाप

कृपा + आकांक्षी = कृपाकांक्षी

प्रेक्षा + आगार = प्रेक्षागार

कारा + आवास = कारावास

मिथ्या + आचार = मिथ्याचार

चिकित्सा + आलय = चिकित्सालय

चिंता + आतुर = चिंतातुर

भाषा + आबद्ध = भाषाबद्ध

प्रतीक्षा + आलय = प्रतीक्षालय

श्रद्धा + आनद श्रद्धानन्द

दया + आनंद दयानन्द

विद्या + आलय विद्यालय

वार्ता + आलाप वार्तालाप

कारा + आवास कारावास

महा + आनंद महानंद

महा + आत्मा महात्मा

तथा + आगत = तथागत

जरा + आयु = जरायु

गदा + आघात = गदाघात

श्रद्धा + आनंद = श्रद्धानंद

महा + आनंद = महानंद

कारा + आगार = कारागार

श्रद्धा + आलु = श्रद्धालु

शंका + आलु = शंकालु

deergh sandhi ke udaharan

Dirgha sandhi में ( इ + इ = ई ) के उदाहरण :-

रवि + इंद्र रवींद्र

अभि + इष्ट अभीष्ट

मुनि + इंद्र मुनींद्र

कवि + इंद्र कवीन्द्र

अति + इव अतीव

प्राप्ति + इच्छा = प्राप्तीच्छा

योगिन् + इन्द्र = योगीन्द्र

शशि + इन्द्र = शशीन्द्र

प्रति + इत = प्रतीत

अधि + इन = अधीन

मणि + इन्द्र = मणीन्द्र

अति + इत = अतीत

कवि + इच्छा = कवीच्छा

हरि + इच्छा = हरीच्छा

प्रति + इति = प्रतीति

मुनि + इन्द्र = मुनीन्द्र

गिरि + इन्द्र = गिरीन्द्र

अति + इव = अतीव

यति + इन्द्र = यतीन्द्र

कपि + इंद्र कपींद्र

मुनि + इंद्र मुनीन्द्र

Dirgha sandhiमें ( इ + ई = ई ) के उदाहरण :-

अधि + ईक्षक = अधीक्षक

वि + ईक्षण = वीक्षण

परि + ईक्षक = परीक्षक

वि + ईक्षक = वीक्षक

हरि + ईश हरीश

हरि + ईश = हरीश

कपि + ईश = कपीश

गिरि + ईश गिरीश

मुनि + ईश्वर मुनीश्वर

परि + ईक्षा परीक्षा

रवि + ईश = रवीश

प्रति + ईक्षा = प्रतीक्षा

कवि + ईश्वर = कवीश्वर

रति + ईश = रतीश

अति + ईला = अतीला

अधि + ईक्षण = अधीक्षण

वारि + ईश = वारीश

कपि + ईश्वर = कपीश्वर

अधि + ईश = अधीश

अधि + ईश्वर = अधीश्वर

परि + ईक्षा = परीक्षा

Dirgha sandhi में ( ई + इ = ई ) के उदाहरण :-

शची + इंद्र शचींद्र

मही + इंद्र महींद्र

नदी + इन्द्र = नदीन्द्र

यती + इन्द्र = यतीन्द्र

सती + इला = सतीला

लक्ष्मी + इच्छा लक्ष्मीच्छा

पत्नी + इच्छा पत्नीच्छा

नारी + इंदु नारीन्दु

गिरि + इंद्र गिरीन्द्र

योगी + इंद्र योगीन्द्र

सुधी + इन्द्र = सुधीन्द्र

हिंदी + इतर = हिंदीतर

स्त्री + इतर = स्त्रीतर

नारी + इच्छा = नारीच्छा

Dirgha sandhi में ( ई + ई = ई ) के उदाहरण :-

नदी + ईश नदीश

मही + ईश्वर = महीश्वर

रजनी + ईश = रजनीश

मही + ईश = महीश

सती + ईश = सतीश

जानकी + ईश = जानकीश

पृथ्वी + ईश = पृथ्वीश

सती + ईश सतीश

नारी + ईश्वर नारीश्वर

लक्ष्मी + ईश लक्ष्मीश

भारती + ईश्वर = भारतीश्वर

लक्ष्मी + ईश = लक्ष्मीश

योगी + ईश्वर योगीश्वर

नारी + ईश्वर नारीश्वर

रजनी + ईश रजनीश

जानकी + ईश जानकीश

Dirgha sandhi में (उ + उ = ऊ) के उदाहरण :-

गुरु + उपदेश गुरूपदेश

लघु + उत्तर लघूत्तर

सु + उक्ति सूक्ति

अनु + उदित अनूदित

विधु + उदय विधूदय

भानु + उदय भानूदय

Dirgha sandhi में ( उ + ऊ = ऊ) के उदाहरण :-

साधु + ऊर्जा साधूर्जा

मधु + ऊष्मा माधूष्मा

सिंधु + ऊर्मि सिंधूर्मि

अम्बु + ऊर्मि अम्बूर्मी

मधु + ऊष्मा माधूष्मा

सिंधु + ऊर्मि सिंधूर्मि

साधु + ऊर्जा साधूर्जा

लघु + ऊर्मि लघूर्मि

धातु + ऊष्मा धातूष्मा

Dirgha sandhi में ( ऊ + उ = ऊ) के उदाहरण :-

वधू + उपकार वधूपकार

सरयू + उल्लास सरयूल्लास

भू + उत्सर्ग भूत्सर्ग

भू + उद्धार भूद्धार

वधू + उत्सव वधूत्सव

Dirgha sandhi में ( ऊ + ऊ = ऊ) के उदाहरण :-

भू + उर्ध्व भूर्ध्व

सरयू + ऊर्मि सरयूर्मि

वधू + ऊर्मि वधू्र्मि

भू + ऊर्जा भूर्जा

भू + ऊष्मा भूष्मा

स्वर संधि दीर्घ संधि गुण संधि
वृद्धि संधि यण संधि अयादि संधि

Leave a Comment